تاريخچه و قهرمانان جام ملت هاي اروپا از 1960 تا كنون

جام ملت هاى اروپا كه در ابتدا«قهرمان اروپا» ناميده مى شد مثل جام جهانى و جام باشگاه هاى اروپا در ابتدا ساخته و پرداخته ذهن يك فرانسوى خلاق بود. هنرى دلاونى در نيمه ابتدايى دهه پنجاه ميلادى به عنوان دبير كل وقت يوفا و فدراسيون فوتبال فرانسه طرحى ساده براى حضور تمام تيم هاى ملى اروپايى در بازيهاى رفت و برگشت وسط هفته ارائه داد و روزنامه اكيپ فرانسه هم با او هم صدا شد اما فيفا از ترس بى اعتبار شدن جام جهانى يوفا را مجبور كرد اين طرح را در سال ۱۹۵۴ رد كند. يك سال بعد، پس از مرگ دلاونى، پسرش «پير» با حمايت روزنامه نگاران روياى پدر را دنبال كرد، تا اينكه سرانجام مقدماتى «جام قهرمانى اروپا» در تاريخ ۲۸ سپتامبر ۱۹۵۸ در قلب CCCP اتحاديه جماهير شوروى كليد خورد.

شوروى تنها تيم ملى بود كه آرم كشورش را روى پيراهنش مثل آرم يك اسپانسر حك مى كرد و بالاخره پس از دو سال در مرحله پايانى نخستين دوره جام يوگسلاوى را در پاريس شكسته داد و قهرمان شد.

اسپانياى فرانكو كه تنها بازمانده حكومت هاى فاشيستى در اروپا بود نخستين دوره «جام قهرمانى اروپا» در فرانسه را به بهانه حضور شوروى كمونيستى تحريم كرده بود اما پس از ۴ سال مجبور شد سرخ هاى CCCP را به عنوان يك ميهمان مدعى قهرمانى در خاك خود بپذيرد.

تعداد شركت كننده هاى مرحله مقدماتى دومين دوره از ۱۷ كشور به ۲۹ كشور افزايش يافت. در آن زمان ميزبان از ابتدا تعيين نمى شد بلكه پس از مشخص شدن چهار تيم نهايى از دل بازيهاى حذفى، يكى از آنها به ميزبانى انتخاب مى شد.ديكتاتور بزرگ اسپانيا ميزبانى را براى خود خريد اما از آنجا كه طبق قانون جديد يوفا اجازه استفاده از فوق ستاره هاى اصالتا غير اسپانيايى مثل پوشكاش و دى استفانو را نداشت ترسان و لرزان با تيمى متكى به ستاره هاى بومى پا به رقابت ها گذاشت.در حالى كه اسپانيا مجارستان را در مادريد حذف مى كرد، حضور شوروى در نوكمپ بارسلونا چپ هاى اسپانيا را شاد كرد. فينال در مادريد برگزار شد. شوروى ابتدا پيش افتاد اما با درخشش سوآرس، فرانكو سياسى ترين جام را تصاحب كرد.

سومين دوره جام پيشرفت بزرگى براى توسعه آن در سراسر اروپا محسوب مى شود. با حضور اكثريت اعضاى يوفا اين بار مسابقات مقدماتى به شكل گروهى برگزار شد و بالاخره آلمان غربى رقابت هاى «قهرمانى اروپا» را به رسميت شناخت. گرچه از صعود به جمع چهار تيم پايانى بازماند. انگليس قهرمان جام جهانى ۱۹۶۶ در گروهى قرار داشت كه شامل تيم هاى بريتانيايى بود و سرانجام مقابل ۱۳۰ هزار هوادار اسكاتلندى صعود كرد. آخرين بارقه هاى اوزه بيوى پرتغالى نيز پشت سر بلغارستان خاموش شدند.

ميزبانى مرحله پايانى جام به ايتاليا مى رسيد كه آمده بود افتضاح حذف از جام جهانى ۱۹۶۶ توسط كره شمالى را جبران كند و بدين ترتيب لاجوردى ها در اولين و آخرين شير يا خط تاريخ تورنمنت هاى بزرگ آن هم پس از ۱۲۰ دقيقه تقلاى بدون گل مقابل شوروى برنده شدند چرا كه هنوز ضربات پنالتى اختراع نشده بود. يوگسلاوها هم از آلن مورى انگليسى اخراج شده يك ضد قهرمان ساختند تا به فينال رم پا بگذارند. جايى كه داور يك گل مشكوك به ميزبان هديه كرد تا آتزورى در بازى تكرارى قهرمان شود.

با ظهور قيصر فرانس بكن باوئر عصر ژرمن ها در فوتبال آغاز شد و چهارمين دوره «قهرمانى اروپا» به منزله دروازه صعود آلمان به قله هاى فوتبال اروپا و جهان محسوب مى شد.

هلموت شون گرچه بر خلاف معناى نامش اصلا زيبا نبود اما تيمى را با اسكلت ستارگان بايرن مونيخ و مونشن گلادباخ شكل داد كه زيباترين آلمان تمام دوران نام گرفت. فرانس بكن باوئر پستى جديد به نام سوييپر هجومى را به دنياى فوتبال معرفى مى كرد، پل برايتنر در سمت چپ او و اولى هوينس و گونتر نتزر پيشاپيش او مى درخشيدند در حالى كه بمب افكنى به نام گردمولر جلوتر از همه آنها دروازه رقبا را فتح مى كرد.

ژرمن ها بدين سان انگلستان را در ومبلى حذف كردند و به مرحله اصلى جام در بلژيك رسيدند. در آنجا مولر كه معروف بود حتى با قوزك پا و شكمش هم گل مى زند با دو گل ميزبان را از ميدان به در كرد تا در فينال به شوروى برسند. تيم قدرتمندى كه براى چهارمين بار متوالى به مرحله پايانى جام مى رسيد و موفق شده بود با شكست مجارستان در نيمه نهايى به فينال راه يابد اما تيم كامل آقاى شون كمونيست ها را با سه گل قلع و قمع كرد كه تا امروز يكطرفه ترين فينال رقابت ها به حساب مى آيد.

براى نخستين بار افتخار ميزبانى به شرق اروپا رسيد. يوگسلاوى پرستاره ترين تيم شرق آمده بود تا در خانه گوى سبقت را از ديگر شرقى هاى مدعى بربايد. به ويژه كه شوروى قدرت بزرگ اين بلوك با افول سنت «كلكتيو» يا «بازى جمعى» دوره گذار به سمت فوتبال ستاره محور را با فراز و نشيب طى مى كرد امادر اين ميان ناگهان سر و كله چكسلواكى پيدا شد كه ۱۴ سال پس از آخرين نقطه اوج فوتبالش و نايب قهرمانى جام جهانى ۱۹۶۲ يكباره با جمعى از ستاره هاى ارزشمند كه معلوم نبود تا آن زمان كجا بودند نه تنها قدرت هاى شرق بلكه انگلستان، هلند و آلمان بزرگترين قدرت هاى آن روزگار دنياى فوتبال را شوكه كرد. شاگردان «داسلاو يزك» انگلستان را در ويمبلى سه گله كردند و بعدتر در بلگراد لاله هاى نارنجى هلند را در يك بازى خشن پژمردند در حالى كه كرويف و يارانش دست به خود ويرانگرى زدند و در اثر پرخاش با داور ولزى جريان مسابقه را از دست دادند.

در بازى فينال چك ها كه ركورد ۲۰ بازى بدون شكست را داشتند آلمان غربى قهرمان جهان را هم با دو گل پشت سر گذاشتند اما تيم زيباى شون بازگشت تا آنتونيو پاننكا كاپيتان و هافبك طراح چك قهرمان ضربات پنالتى نام بگيرد كه براى اولين بار به جهان معرفى مى شد.

ششمين دوره اين بار با نام آشناى «جام ملت هاى اروپا» و حضور ۸ تيم در مرحله نهايى پى گرفته شد. حالا ايتالياى ميزبان، انگلستان با كيگان و آن پيراهن جديدش به همراه بلژيك و ژان مارى فاف سنگربان افسانه اى اش جزو مدعيان بودند. آلمان ها اين بار تحت هدايت «يوپ دروال» با تلفيقى از نسل هاى جديد و قديم بازگشتى قدرتمندانه داشتند و گرچه جاى «شكارچى چاق»، «گرد مولر» آن جلو خالى بود آنها از چك ها انتقام ستاندند و هلند را شكست دادند تا به عنوان صدرنشين گروه خود در فينال با بلژيكى روبه رو شوند كه با رهبرى «گاى تيس» فردى كه بعدها مارسى را قهرمان اروپا ساخت، انگلستان، ايتاليا و اسپانيا را جا گذاشته بود.

پيش از فينال چكسلواكى مدال برنز را از ايتاليايى ها ربود و تا يك دهه بعد محو شد اما فينال عرصه ظهور يك ستاره تازه بود. هورست هروبش كه تنها به خاطر مصدوميت « كلاوس فيشر به تركيب اصلى ژرمن ها راه يافته بود يك تنه سرنوشت جام را رقم زد و دو گل عجيب و غريب به «فاف» تحميل كرد. گلزن بزرگ آلمانى كه بى شباهت به على دايى خودمان نبود چند سال بعد در مقام سرمربيگرى «روت » يك پيشنهاد صدهزار ماركى به حميد عليدوستى مى دهد.

هيچ يك از ادوار جام ملت هاى اروپا چنين نام يك ابرستاره را نشنيده اند. ميشل پلاتينى فوتبال را وارد فرهنگ فرانسوى هاى سانتى مانتال كرد. او در مسير رساندن «گل»ها به نخستين قهرمانى تاريخ فوتبالشان ۹ گل شامل ۲ هت تريك به ثمر رساند و سه تاى ديگر براى هم تيمى هايش ساخت و به علاوه با آن ساق هاى بدون محافظ و حركات تكنيكى زيبايش سمبل فلسفه فوتبال هنرى (ميشل هيدالگو) محسوب مى شد كه معتقد بود به جاى تخريب بازى حريف آنها را تشويق به بازى زيبا كرد. فوتبال ناب و تمام هجومى كه خروس ها در يورو ۸۴ به نمايش گذاشتند تنها با نمونه هاى دهه پنجاهى اش قابل قياس بوده به ويژه ديدار كلاسيك مرحله نيمه نهايى بين فرانسه و پرتغال يك رالى گل بود كه ۱۲۰ دقيقه نفس حاضران در ورزشگاه ولودروم مارسى را بند آورد.

اسپانيا هم با اسكلت بازيكنان باسك در آخرين لحظات آلمان غربى را از پا درآورد و به فينال رسيد اما ضربه آزاد پلاتينى و سهل انگارى «آركونادا» يك برد آسان را براى ميزبان رقم زد. امواج قهرمانى خيلى زود از پارك دوپرنس به سراسر سرزمين «گل» رسيدند .فرانسوى ها بلافاصله پيشنهاد ميزبانى جام جهانى فوتبال ۱۹۹۸ را به فيفا ارائه دادند.

هرچه به خاطرات كلاسيك و تصاوير سياه و سفيد فوتبال اروپا نزديك تر مى شويم، نوستالژى ستاره هاى دست نيافتنى كامل تر مى شود و اين در مورد يورو ۸۸ هم صدق مى كند و اين جام سراسر نارنجى بود. تمام چيزهاى دوست داشتنى هشتمين دوره جام در ماركو فان باستن خلاصه مى شد و بس.

جاودانگى «ماركو» تنها در اين نبود كه انتقام تمام هلندى هاى تمام دوران را از تمام آلمان ها گرفت كه «پرنده استثنايى» (لقبى كه همان سال برلوسكنى بر مهاجم هلندى اش گذاشت) با گل هاى جاودانه اش ماندگار شد.هت تريك او مقابل انگلستان، گلى كه به حالت درازكش وارد دروازه آلمان غربى كرد و سرانجام آن گل جادويى فينال كه رينات داسايف را مقهور كرد. بسيارى گل آخر يورو ۸۸ را نماد اين جام و البته كامل ترين ضربه اى مى دانند كه در تاريخ فوتبال به تور نشسته است.

ماركو از زاويه اى بسيار تنگ در گوشه بيرونى هجده قدم توپى را كه از ده ها متر عقب تر برايش سانتر شده بود به شكل سرضرب روانه دروازه شوروى كرد به گونه اى كه توپ قوسى بى مانند برداشت و سفيركشان از بالاى دستان داسايف به قعر دروازه رفت.

وايكينگ ها به سفر تابستانى رفته بودند كه يوفا همپاى اتحاديه اروپا، يوگسلاوى را مورد تحريم قرار داد. حتى معروف است كه لنارت يوهانسن در نخستين تماس تلفنى براى اعلام خبر جايگزينى دانمارك با يوگسلاوى محروم در يورو ۹۲ نتوانست رييس فدراسيون اين كشور را پيدا كند. شوروى قطب هميشگى جام ملت ها پس از فروپاشى ديوارهاى آهنين تحت نام كشورهاى مشترك المنافع بى يال و كوپال شده بود. فرانسه پلاتينى و انگلستان رابسون هم طبل هاى توخالى بودند.

در عوض نخستين جام اسكانديناويايى اروپا، دو پديده تازه معرفى كرد: سوئد و دانمارك! از طرف ديگر آلمان و هلند به عنوان قهرمان جهان و قهرمان اروپا خود را به نيمه نهايى رساندند ولى در نيمه نهايى و فينال هيچ يك نتوانستند سد راه وايكينگ هايى شوند كه بدون اردوى آماده سازى خود را به سوئد رسانده بودند. در ابتدا ريچارد مولر نيلسن سرمربى دانمارك از اضافه وزن شاگردانش در جريان تعطيلات نيمه كاره شان شكوه مى كرد اما آنها يك رهبر بزرگ داشتند: پيتر اشمايكل!

فوتبال سه دهه پس از جام جهانى ۱۹۶۶ دوباره به خانه بازگشت اما اين بار نوبت ژرمن ها بود تا پيش از فينال حسرت را به دل جزيره نشين هاى انگلستان بگذارند. براى اولين بار مرحله نهايى جام با ۱۶ تيم برگزار شد. ميزبان انگليسى پس از ۲۱ ماه قحطى گل با مربيگرى ترى ونبلز زيباترين فوتبال را آن هم با آرايش متفاوت۲-۵-۳ و نه ۲-۴-۴ سنتى شان ارائه داندند اما در نيمه نهايى ضيافت پنالتى را به آلمان واگذار كردند تا ملكه ويكتوريا مجبور شود جام قهرمانى را در پايان به ژرمن ها واگذار كند اما پديده جام چك ها بودند.

كارل پوبورسكى بزرگ يك تنه چك را به پيش راند تا فينال جام ۷۶ بين چكسلواكى و آلمان غربى تكرار شود اما ياران ماتياس سامر نتيجه را برگرداندند و انتقام ستاندند. برتى فوگتس، آلمان شكست خورده يورو ۹۲ و جام جهانى ۹۴ را به يك ماشين تاكتيكى بى نقص تبديل ساخت اما با وجود نقش انكار ناشدنى سامر در هدايت اين تيم تا قهرمانى، نقش پل گاسكوين در انگلستان و كارل پوبورسكى در چك بيش از سامر ستوده شد.

ايتاليا براى نخستين بار پس از جام ملت هاى ۱۹۶۸ به فينال يورو رسيد و باز هم با رهبرى «دينوزوف» كه حالا به جاى چارچوب دروازه آتزورى در منطقه فنى مى ايستاد اما وقتى ديويد ترز گه آن ضربه دراماتيك را به سقف دروازه فرانچسكو تولدو مى كوبيد، كمتر ايتاليايى باور مى كرد كه همه چيز تمام شده، فرانسه بلافاصله پس از فتح جهان در خانه، اروپا را هم فتح كرد.

مرگ ناگهانى در كمتر از ۱۴ دقيقه گريبان لاجوردى ها را گرفت و پس از گل تساوى بخش ويلتورد در ثانيه هاى واپسين وقت هاى تلف شده، «ترزگه» با آخرين گل طلايى يورو به «ترزگل» تغيير نام يافت. مرگ ناگهانى ۲ سال بعد در جام جهانى هم به سراغ ايتاليايى ها آمد. يورو ۲۰۰۰ پايه گذار بدعت برگزارى مشترك يك تورنمنت بزرگ فوتبال در دو كشور همسايه محسوب مى شد. جوزف ونگلوش و ديگر كارشناسان يوفا آن را جذاب ترين دوره جام ملت هاى اروپا ناميدند و اين به پاس بازيهاى سراسر هجومى هلند رايكارد بود. شايد اگر مثلث كلويفرت، داويدز و كوكو به فينال مى رسيدند طيف نارنجى قهرمان اروپا مى شد اما ايتاليايى ها در نيمه نهايى نارنجى هاى زيبا را ضد فوتبال كشتند و بهايش را در فينال پرداختند.

آقاى يونان حرف اول و آخر را زد و در هر دو بازى افتتاحيه و فينال پرتغال ميزبان را شكست داد تا جام مديترانه اى به تاريخ سازان مديترانه برسد.

شايد در شب هاى يورو ۲۰۰۴ آنچه در خاطر فوتبالدوستان و طرفداران تيم هاى بزرگ نقش مى بست به كابوس بيشتر شباهت داشت تا رويا. سرانجام با ضربه سر «كاريستئاس» در شب فينال اين كابوس كامل شد.در واقع يونان پس از صعود از گروه خود هر ۳ بازى مرحله حذفى تا فتح جام را با ۳ ضربه سر كشنده مقابل فرانسه، چك و پرتغال با پيروزى پشت سر گذاشت.

خيلى ها به كنايه مى گفتند اتو رهاگل به جاى تيم فوتبال يك دسته فالانژ (جنگجويان تاريخى يونانى كه با سپر و نيزه يك دژ متحرك ساختند) ساخته و آبى ها به جاى فوتبال، بسكتبال بازى كرده اند.هر چه بود وقتى تئودور زاگوراكيس كاپيتان يونان جام را بالا برد همه مى دانستند او به نيابت از تمام يونانى ها بهترين بازيكن يورو ۲۰۰۴ لقب گرفته.

 

اسپانیا قهرمان جام ملتهای اروپا 2008

اتریش و سوئیس. این بار هم ۱۶ تیم در ۴ گروه تقسیم شده و ساختار بازی ها مانند سه دوره گذشته است، با این تفاوت که در پیکارهای این دوره، از گل طلایی و یا گل نقره ای خبری نیست. در دیدارهای حذفی (یک چهارم نهایی، نیمه نهایی و فینال) برنده بازی در صورت نتیجه تساوی بعد از وقت قانونی و اضافی در ضربات پنالتی تعیین می شود. این بار هم فهرست مدعیان کسب عنوان قهرمانی بلند بالاست: از فرانسه و ایتالیا گرفته تا آلمان و همچنین اسپانیا که همیشه در صف مدعیان قرار دارد. بسیاری از کارشناسان فوتبال، کسب عنوان قهرمانی اروپا را به مراتب دشوارتر از کسب عنوان قهرمانی جهان می دانند، چرا که در این جام حریف - اصطلاح آسانی - وجود ندارد و برترین های اروپا روبروی هم قرار می گیرند.

 

تیم ملی فوتبال اسپانیا پس از پیروزی یک بر صفر بر آلمان قهرمان سه دوره مسابقات جام ملتهای اروپا ، برای نخستین بار طی 44 سال گذشته قهرمان این مسابقات شد . فرناندو تورس تنها گل این مسابقه را در دقیقه 33 به ثمر رساند. تورس با به ثمر رساندن هفدهمین گل خود در 54 بازی ملی ، نخستین جام را از زمان قهرمانی اسپانیا در اروپا در سال 1964 ، نصیب این کشور کرد. در این دیدار، آلمان هرگز فرصت واقعی برای گلزنی پیدا نکرد.

و حالا 2012؛لهستان و اوکراین

 

جام ملت‌های اروپا ۲۰۱۲ یا یورو ۲۰۱۲ در تاریخ ۸ ژوئن تا ۱ جولای سال ۲۰۱۲ و در کشورهای لهستان و اوکراین برگزار خواهد شد.

این سومین دوره از مسابقات یورو است که بطور مشترک توسط دو کشور میزبانی می‌شوند.پیش از آن در جام ملت‌های اروپا ۲۰۰۰ (بلژیک و هلند) و جام ملت‌های اروپا ۲۰۰۸ (اتریش و سوئیس) میزبان بطور مشترک از دو کشور بود. در مجموع ۱۶ تیم در این دوره حضور خواهند داشت. لهستان و اوکراین به‌عنوان میزبان در مسابقات حضور خواهند داشت؛ ۱۴ تیم باقی‌مانده در بازی‌های مقدماتی انتخاب شده اند.اکثر کارشناسان معتقدنداسپانیا،قهرمان جام جهانی 2010 آفریقای جنوبی،از بخت بیشتری برای قهرمانی برخوردار است.

در جلسه کمیته اجرایی یوفا در شهر کاردیف در تاریخ 18 آوریل 2007 لهستان و اوکراین به طور مشترک به عنوان میزبانان جام ملت های اروپا در سال 2012 انتخاب شدند.پیشنهادهای دیگر از کشور های ایتالیا و کرواسی-مجارستان(به طور مشترک) بود،که در نهایت لهستان و اوکراین به عنوان سومین میزبانان مشترک جام معرفی شدند