چه روزها، ماه ها و ساعاتی برای استغفار مناسب تر است؟

6 - بعد از نماز واجب

هفتمين موردى كه به استغفار در آن سفارش شده است و عامل ريزش همه گناهان به حساب آمده ، بعد از هر نماز واجب است.

امام باقر (عليه السلام) مى فرمايند:

هر كس بعد از نماز واجب ، قبل از آن كه از حال نماز خارج شده و پايش را تكان دهد ; سه مرتبه بگويد:

« أَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو الْحَىُّ الْقَيُّومُ ذُوالجَلالِ وَ الإِكْرامِ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ ».

خداوند همه گناهانش را مى بخشد ، اگر چه به اندازه كف دريا باشد.

7 - سحر شب جمعه

علاوه بر ساعات شبانه روز ، در طول هفته نيز به استغفار در شب و روز خاصّى سفارش و تأكيد شده است كه شايسته دقّت و بهره جستن هستند.

مهمترين شبى كه در طول هفته به استغفار در آن سفارش شده است ، شب جمعه و مخصوصاً سحر آن است .

صرف نظر از آيات و رواياتى كه براى بيدارى در ثلث آخر شب و استغفار در سحر آثار پر بارى نقل مى كند و بيانگر مواظبت تامِّ انبيا ، اوصيا و اولياى خدا ، نسبت به استغفار در سحرگاهان است ; در روايات براى شب جمعه و بيدارى در سحر آن ، ارزش و بهاى مضاعفى ذكر شده است و تأكيد بيش از حدّى ، نسبت به بيدارى و مناجات با حقّو طلب آمرزش از خداوند ، در اين شب ديده مى شود.

انبياى عظام الهى (عليهم السلام) با اين كه داراى مقام استجابت دعا بودند ولى اگر از آن ها تقاضاى دعايى مى شد به شب جمعه و سحر آن موكول مى كردند .

برادران يوسف ، وقتى براى عذرخواهى از ظلمى كه به يوسف روا داشتند ، خدمت پدرشان حضرت يعقوب (عليه السلام) رسيدند و از او خواستند كه براى آنان استغفار كند ; يعقوب در جواب گفت:

سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّى .

بزودى برايتان به سوى پروردگارم استغفار مى كنم .

امام صادق (عليه السلام) در تفسير اين آيه مى فرمايند:

يعقوب (عليه السلام)، استغفار براى فرزندانش را به خاطر درك سحر جمعه به تأخير انداخت .

8 - صبح جمعه ، قبل از نماز صبح

دوّمين زمانى كه در طول هفته ، براى استغفار در آن ثواب خاصّى در نظر گرفته شده است و بركاتى را متوجّه انسان مى سازد ، روز جمعه بعد از دو ركعت نافله فجر و قبل از نماز صبح است .

ابى حمزه گويد: از امام صادق (عليه السلام) شنيدم مى فرمودند:

هر كس بعد از دو ركعت نافله اى كه قبل از نماز صبح در روز جمعه مى خواند ، صد مرتبه بگويد:

سُبْحانَ رَبّى وَ بِحَمْدِهِ وَ أَسْتَغْفِرُ رَبّى وَ أتُوبُ إِلَيْهِ .

خداوند منزلى در بهشت ، براى او بنا مى كند.

9 - عصر جمعه

سوّمين وقتى كه در طول هفته از ارزش خاصّى برخوردار است و به استغفار در آن سفارش اكيد شده است ، عصر جمعه است. از روايات زيادى استفاده مى شود كه روز جمعه همچون شب جمعه ، داراى فضيلت و شرافت است و امامان معصوم (عليهم السلام) شيعيان خويش را به دعاى در ساعات آن دعوت كرده اند ; و يكى از اوقات استجابت دعا ، عصر جمعه شمرده شده است .

امام صادق (عليه السلام) در فضيلت استغفار در عصر جمعه مى فرمايند :

كسى كه بعد از عصر روز جمعه ( هنگام غروب آفتاب ). هفتاد مرتبه بگويد: « أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أتُوبُ إِلَيْهِ » خداوند همه گناهان گذشته اش را بيامرزد و در باقى مانده عمرش او را از گناه حفظ كند و اگر گناهى برايش ثبت نشده باشد گناه پدر و مادرش را مى آمرزد .

الف - ماه رجب

در ميان ماه هاى سال ، از ماه هاى خاصّى به عنوان ماه استغفار و روى آوردن به خداوند براى طلب آمرزش ، ياد شده است . و مى توان اين ماه ها را بهار مغفرت الهى ناميد. در اين ميان ، ماه رجب داراى فضايل زيادى است و نسبت به عبادت و استغفار در آن ، تأكيد فراوانى شده است .

رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) ، در سخن پر پارى به اهميّت استغفار در اين ماه اشاره مى كنند:

رَجَب شَهْرُ الإِسْتِغْفارِ لاُِمَّتى ، أَكْثِرُوا فيه مِنَ الإِسْتِغْفارِ فَانَّه غَفُورٌ رَحيمٌ ، و شَعْبانُ شَهْرى ، إِسْتَكْثِرُوا فى رَجَب مِنْ قَوْلِ « أَسْتَغْفِرُاللهَ » ; وَاسْأَلُوا اللهَ الأقالَةَ والتَّوْبَةَ فيما مَضى وَ الْعِصْمَةَ فيما بَقِىَ مِنْ آجالِكُمْ ... وَ سُمِّى شَهْرُ رَجَب الأَصَبُّ لاَِنَّ الرَّحْمَةَ تُصَبُّ عَلى اُمَّتى فيهِ صَبّاً .

رجب ، ماه استغفار و آمرزش طلبيدن براى امّت من است . در اين ماه زياد استغفار كنيد ، كه خداوند بسيار آمرزنده و مهربان است . و ماه شعبان ماه من است . در ماه رجب ، زياد بگوييد « أسْتَغْفِرُاللهَ » و از خدا بخواهيد كه از تقصيرتان در گذرد ، و توبه شما را نسبت به گذشته بپذيرد ، و نسبت به باقى مانده عمرتان شما را از خطا و لغزش نگاه دارد .

به ماه رجب ، ماه « أَصَبّ » گفته شده است ، زيرا در اين ماه ، رحمت خداوند پى درپى بر امّت من ريزش مى كند .

در حديث ديگرى پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله وسلم) ، گفتن استغفار در ماه رجب را ( با كيفيّت و تعداد خاصّى ) سبب عاقبت به خيرى و عامل دست يافتن به پاداش صد شهيد شمرده اند:

هر كس در ماه رجب صد بار بگويد:

أَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذى لا إِلـهَ إِلاّ هُو وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ .

و آن را با صدقه اى ختم كند ، خداوند عاقبت او را به رحمت و آمرزش خودش ، ختم مى فرمايد.

و هر كس اين استغفار را چهار صد بار بگويد ، خداوند پاداش صد شهيد را برايش مى نويسد و زمانى كه در قيامت خدا را ملاقات كند ، خداوند به او مى گويد: تو به سلطنت من اقرار كردى ، اكنون هر آرزويى دارى از من بخواه تا به تو عطا كنم ، به راستى كه قدرتمندى غير من نيست .

سيّد بن طاووس در كتاب اقبال گويد: در روايتى چنين آمده است :

هر كس در ماه رجب از خدا آمرزش طلبد ، استغفار كرده و از
خدا درخواست توبه كند و هفتاد مرتبه در صبح و هفتاد مرتبه
در شب بگويد: « أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أتُوبُ إِلَيْهِ » و بعد از آن كه
هفتاد مرتبه تمام شد ، دست هايش را بلند كرده و بگويد: « اَللّهُمَّ اغْفِرْلى وَتُبْ عَلَىَّ » اگر در ماه رجب بميرد ، در حالى از دنيا رفته است كه خدا از او راضى است و از بركت ماه رجب آتش او را فرا نمى گيرد .

ب - ماه شعبان

دوّمين ماهى كه مى توان از آن به عنوان بهار استغفار ياد كرد و بهترين عمل در آن را، استغفار و طلب آمرزش از خداوند دانست ; ماه شعبان است .

ابراهيم بن ميمون گويد: از امام صادق (عليه السلام) سؤال كردم : برترين دعا در ماه شعبان چيست؟

حضرت فرمودند: استغفار .

آن گاه فرمودند: هر كس در ماه شعبان روزى هفتاد مرتبه استغفار بگويد همچون كسى است كه در ماه هاى ديگر ، هفتاد هزار بار استغفار گفته باشد .

من گفتم : چگونه در اين ماه استغفار كنم؟

فرمودند: بگو : « أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أسْأَلُهُ التَّوبَةَ »

در روايات متعددى به استغفار هر روز ماه شعبان تأكيد شده است . و بركات فراوانى براى آن ذكر گرديده است .

امام رضا (عليه السلام) در حديث پر بارى مى فرمايند:

هر كس در ماه شعبان ، روزى هفتاد بار استغفار كند، خداوند روز قيامت او را همراه رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) محشور مى گرداند و بر خدا واجب مى شود او را گرامى بدارد .

ريّان بن صلت در فضيلت استغفار هر روز ماه شعبان حديث ديگرى را از امام رضا (عليه السلام) روايت مى كند كه از آن حضرت شنيدم مى فرمودند:

هر كس در ماه شعبان هر روز هفتاد مرتبه بگويد: « أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أسْأَلُهُ التَّوبَةَ » خداوند نامه بيزارى از آتش و جواز عبور از صراط را برايش مى نويسد ، و او را در دارالقرار ( بهشت ) داخل مى گرداند .

در سخن زيباى ديگرى ، امام رضا (عليه السلام) مى فرمايند:

كسى كه در ماه شعبان هفتاد بار از خدا طلب آمرزش كند، خداوند گناهانش را مى بخشد، هر چند به تعداد ستارگان باشد .

ج - ماه رمضان

مهمترين ماهى كه در سال به آمرزش طلبى و استغفار در آن سفارشِ أكيد شده است ، ماه مبارك رمضان است . ماهى كه ماه رحمت ، مغفرت ، بركت ، اِنابه ، توبه و ماه آزادى از آتش نام گرفته است.

ماهى كه اگر كسى با نيّتى پاك و ايمانى راسخ ، سى روزش را روزه بدارد و خدا را در نظر داشته باشد ، همه گناهانش آمرزيده مى شود.

ماهى كه وقتى فرا مى رسيد، امام سجاد (عليه السلام) جز دعا ، تسبيح ، تكبير و استغفار ، سخن ديگرى نمى گفت.

ماهى كه در آن ، دست و پاى شيطان و مريدانش ، در غل و زنجير است و درهاى آسمان باز ، ابواب رحمت حق گشوده ، درهاى جهنّم بسته ، و دعاىِ در آن مستجاب است و هنگام افطار گروه هاى زيادى از آتش آزاد مى گردند و در هر شبش منادى خداوند فرياد مى زند:

هَلْ مِنْ سائِل؟ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِر؟

آيا سؤال كننده اى هست ( كه از خدا حاجتى بخواهد ) ؟ آيا استغفار كننده اى هست ( كه از خدا آمرزش طلبد و خدا او را بيامرزد ) ؟.

آمرزش خداوند در ماه رمضان آن چنان گسترده است كه اگر كسى اين ماه را درك كند و اعتقاد و عملش به گونه اى نباشد كه خدا او را بيامرزد ، از رحمت خدا دور گشته است و تا سال ديگر آمرزيده نمى شود مگر آن كه روز عرفه و صحراى عرفات را درك كند.

دست يافتن به آمرزش خداوند در اين بهار مغفرت ، به قدرى سهل و آسان است كه اگر كسى وارد اين ماه شود و كارى نكند كه خدا او را بيامرزد ، رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) آن را نشانه شقاوت و بدبختى وى شمرده و مى فرمايند:

إِنَّ الشَّقِىَّ مِنْ حَرُمَ غُفْرانَ اللهَ فى هذَا الشَّهْرِ المُبارَكِ .

شقى و بدبخت كسى است كه از آمرزش خداوند در اين ماه مبارك محروم گردد .

شكّى نيست كه بهترين وسيله براى آمرزش ، استغفار و طلب آمرزش نمودن از خداوند است . لذا اميرالمؤمنين (عليه السلام) با تأكيد هر چه بيشتر به استغفار در اين ماه اشاره مى كنند:

عَلَيْكُمْ فى شَهْرِ رَمَضانَ بِكَثْرَةِ الإِسْتِغْفارِ وَ الدُّعاءِ ، فَاَمَّا الدُّعاءُ فَيَدْفَعُ بِهِ عَنْكُمْ الْبَلاءَ ، وَ أَمَّا الإِسْتِغْفارُ فَيَمْحى ذُنُوبَكُمْ .

بر شما باد به زياد استغفار گفتن و دعا كردن در ماه مبارك رمضان ، كه دعاى زياد بلا را از شما دور مى سازد و استغفار فراوان گناهان شما را نابود مى كند .

رسول خدا (صلى الله عليه وآله وسلم) نيز در خطبه اى كه قبل از ماه مبارك رمضان ايراد كردند ، چنين فرمودند:

يا أَيُّهَا النّاسُ ... تُوبوُا إِلَى اللهِ مِنْ ذُنُوبِكُمْ ... أَيُّهَا النّاسُ إِنَّ أَنْفُسَكُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمالِكُمْ فَفكُّوها بِاسْتَغْفارِكُمْ .

اى مردم ، در اين ماه از گناهانتان به سوى خدا باز گرديد ... اى مردم ، جان هاى شما در گرو اعمال شماست . جان هاى خويش را با استغفارى كه مى كنيد ، آزاد و رها سازيد .

پس با توجّه به اين كه ، دعاى روزه دار مستجاب و عمل او پذيرفته است و بهترين دعا ، استغفار شمرده شده است ; چقدر زيبا است كه وِرْد شب و روزِ خويش را ، در اين ماه نورانى و پر بركت ، استغفار و عذرخواهى از خداوندِ متعال قرار دهيم ، تا به همه آثار مادّى و بركات معنوى اين ذكر مبارك در اين ماه آمرزش دست يابيم.

از مجموع سخن در اين بخش نتيجه مى گيريم :

استغفار ذكر مباركى است كه زياد گفتن آن در همه اوقات ، محبوبيّت دارد و داراى آثار و بركاتى است . ولى در طول سال ، ماه ، هفته ، و ساعاتِ شبانه روز ، از زمانهايى به عنوان برترين اوقات استغفار ياد شده است كه بايد غنيمت شمرده شده و از بركات آن استفاده گردد ; مخصوصاً بعضى از اوقات كه تأكيد بيشترى نسبت به آن شده و ثواب آمرزش خواهى در آن چند برابر ذكر شده است . چنانچه در ضمن مدارك ياد شده ، ملاحظه گرديد .

ولى يادآورى اين نكته ضرورى است كه بهترين زمان براى هر دعا و مناجاتى ، بخصوص استغفار كه بهترين دعا شمرده شده ، وقتى است كه انسان حال دعا داشته باشد و دل او همراه با زبانش با خداوند راز و نياز كند . علاوه بر اين ، از نظر عملى هم ساعاتى را براى دعا انتخاب كند كه در آن تقوا را رعايت كرده و نيتش براى روى آوردن به دعا و مناجات ، خالص باشد .

امام صادق (عليه السلام)در اين زمينه سخنى را از جدّشان اميرالمؤمنين (عليه السلام)روايت مى كنند كه شنيدنى است . حضرتش مى فرمايند:

الدُّعاءُ مَفاتيحُ النَّجاحِ ، وَ مَقاليدُ الْفَلاحِ ; وَ خَيْرُ الدُّعاءِ ما صَدَرَ عَنْ صَدْر نَقىّ ، وَ قَلْب تَقِىّ; و فِى المُناجاةِ سَبَبُ النَّجاةِ ;وَ بِالإِخْلاصِ يَكُونُ الخَلاصُ; فَاِذَا اشْتَدَّ الْفَزَعُ فَاِلى اللهِ المَفْزَعُ .

دعاها كليدهاى پيروزى و گنجينه هاى رستگارى هستند ; و بهترين دعا ، دعايى است كه از سينه پاكيزه و دل پرهيزكار برخيزد ; و مناجات با خدا ، سبب نجات و پيروزى است ; و با اخلاص مى توان از سختى ها و مشكلات رهايى يافت