مضرات لامپ های کم مصرف - عوارض سرطان، بیماریهای پوستی، چشمی، عصبی

درست از زماني که لامپ هاي کم مصرف به جامعه مصرف معرفي شد،حرف و حديث هايي نيز درباره آن ها به گوش مي رسيد. گروهي مي پرسيدند اين که برخي افراد مي گويند نور اين لامپ ها سرطان زاست چقدر واقعيت دارد؟ آيا همه انواع اين لامپ ها خطرناک است يا تنها لامپ هاي سفيد خطرناک است؟ لامپ هاي رنگي چطور؟ اصلا انواع بي خطر و استاندارد و يا خطرزا و غير استاندارد در بازار وجود دارد؟ آيا اين که گفته مي شود نزديک شدن به اين لامپ تا ۳۰ سانتي متري خطرناک است درست است؟ مي گويند اگر شکسته شود در محيط مواد سرطان زا پخش مي کند، اين گفته چقدر صحت دارد؟ استفاده در محيط هاي بسته خطرناک تر است يا در تمام محيط ها پرتوزايي دارد؟ زنان به اين پرتوها حساس ترند يا کودکان؟ پوست سفيد يا سبزه چطور؟ و اين ها تنها چند پرسش از شايد صدها پرسشي است که در جامعه درباره اين وسايل مطرح است و البته مصرف کنندگان حق دارند پاسخ اين سوال ها را دريافت کنند.

البته کارشناسان مزاياي استفاده را از اين لامپ ها از منظر اقتصاد ملي و اقتصاد خانوار نگريسته و بر اين باورند که ميزان مصرف کم انرژي در اين لامپ ها به اقتصاد ملي کمک و در مجموع مصرف انرژي را در کشور کم مي کند و اين موضوع تاثير به سزايي در کاهش مصرف انرژي در کشور (گفته مي شود در ايران به اندازه کشور چين انرژي مصرف مي شود)دارد. در بخش اقتصاد خانواده و سبد هزينه خانوار نيز مصرف اين گونه لامپ ها مي تواند به پايين آوردن هزينه هاي خانوار کمک کند.

ولي برخي ديگر از کارشناسان معتقدند اگر از اين لامپ ها به درستي استفاده نشود همانند بمب هاي کوچک شيميايي در خانه و حتي در زباله ها عمل مي‌کنند. در اين گزارش تلاش مي شود ضمن برشمردن مضرات و معايب اين لامپ ها شيوه استفاده بهينه را از آن با هدف کم کردن آسيب هاي احتمالي به مردم آموزش دهيم و اکنون که بر اثر تبليغات، بسياري از لامپ هاي رشته اي تبديل به لامپ کم مصرف شده، آگاهي مردم نسبت به اين لامپ ها بيشتر شود.

نور مضر

موضوع مزايا و معايب لامپ هاي کم مصرف را با کارشناس ارشد مدارهاي باز الکترونيکي شاغل در صنايع الکترونيک دالاس واقع در ايالات متحده آمريکا مطرح مي کنيم. وي ابتدا لامپ هاي موجود بازار را که براي مصارف خانگي توليد مي شود به دو دسته مهتابي (فلورسنت) و آفتابي (رشته اي خلاء) تقسيم مي کند و مي گويد: در لامپ هاي آفتابي حدود ۹۵ درصد انرژي الکتريسيته تبديل به گرما مي شود و تنها ۵ درصد صرف روشنايي و توليد نور مي شود و از اين نظر هيچ توجيه علمي (از نظر مصرف انرژي) براي استفاده از اين لامپ ها وجود ندارد و تقريبا در تمامي دنيا استفاده از اين لامپ ها منسوخ شده است، اما اين نکته را نبايد از نظر دور نگاه داشت که لامپ هاي آفتابي تنها همين يک عيب مهم را داشتند و نور آن ها و ضايعات آن ها پس از طي شدن دوره استفاده (به حالت سوخته و يا شکسته) زيان قابل توجهي براي محيط زيست نداشت، به ويژه اين که تنگستن آن ها سريع مستهلک مي شد و حباب (شيشه)آن ها نيز به دليل نازک بودن و در معرض نور بودن به مدت طولاني در مدت کمتر از چند سال تبديل به پودر سيليس و ساير ترکيبات معدني مي شد.

«سعيد امين» درباره لامپ هاي مهتابي نيز مي گويد: در صنايع خانگي حدود ۲۰ سال است که استفاده از اين لامپ ها (انواع شکل داده شده و تزئيني) رايج شده و جسته و گريخته از معايب آن ها مطالبي منتشر مي شود که در پاره اي از موارد مستند علمي هم ندارد؛ از جمله اين که اثر نور آن ها بر زنان و کودکان بيشتر است يا اين که موجب برنزه شدن پوست سفيد و متعاقب آن سرطان پوست و...مي شود. ضمن اين که اين سيستم ها(انواع لامپ هاي فلورسنت) البته مزايايي نيز دارد که تنها يکي از آن ها کم مصرف بودن آن هاست. وي برخي از معايب اين لامپ ها را که از نظر علمي به اثبات رسيده است، تشريح مي کند و مي افزايد: اين لامپ ها(فلورسنت) داراي شرايط تغيير فرکانس نوري هستند به اين معنا که در هر لحظه چندين بار نور آن شدت و ضعف دارد که البته با چشم غير مسلح ديده نمي شود و تنها دستگاه هاي الکترونيکي فرکانس سنج اين موضوع را مي تواند به خوبي تشخيص دهد و اين تغيير فرکانس براي چشم انسان بسيار خطرناک است.

وي اضافه مي کند: دوم اين که خاصيت يونيزاسيون نور لامپ هاي مهتابي به اثبات رسيده است و در بلندمدت مي تواند ضايعات عمقي در بافت و ضايعات سطحي در پوست انسان و موجودات زنده ديگر ايجاد کند. علاوه بر اين ، نور اين لامپ ها بر بافت هاي گياهي زنده، يون هاي موجود در آب و هوا و توليدات صنعتي که در ساخت آن ها از بافت هاي زنده استفاده شده نيز اثر منفي دارد از اين رو هيچ گاه توصيه نمي شود که در مرغداري ها، گلخانه ها، لابراتوارهاي داروسازي و هم چنين در موسساتي که از پوست و چرم، محصولات مختلف توليد مي شود از اين لامپ ها استفاده شود زيرا بر بافت طبيعي اثر منفي دارد و موجب فساد زودرس آن مي شود.

بمب هاي شيميايي کوچک

«امين» شکسته اين لامپ ها را به مراتب خطرناک تر از نور آن ها عنوان مي کند و مي افزايد: در ساخت اين لامپ ها فناوري دقيقي به کار مي رود که به کمک آن، مدت عمر اين لامپ ها دقيقا تعيين مي شود به عبارت ديگر اين لامپ ها بايد از روز اول که روشن شد تا مدت زمان مشخص که معمولا ۵ تا ۱۰ هزار ساعت است(و بايد روي جعبه مشخصات فني آن دقيقا عنوان شود) روشن بماند و پس از آن در شرايط کاملا ايمن(حتي اگر هم چنان روشن باشد) از چرخه مصرف خارج و در شرايطي که پروتکل جهاني آن نيز تنظيم شده، معدوم و نابود شود. اما به اين شرايط در ايران عمل نشده و تا زماني که اين لامپ ها شکسته نشود مورد استفاده قرار مي گيرد و متاسفانه در ميان زباله ها رها مي شوند و همانند يک بمب شيميايي کوچک به آلوده کردن محيط مي پردازند که عوارض آن بسيار وخيم است (اگر يک لامپ کم مصرف پاي يک درخت شکسته شود، در کمتر از دو ماه آن درخت خشک مي شود و تا چند سال ديگر هيچ گياهي در آن محدوده رشد نخواهد کرد).

«امين» توصيه هاي استفاده هم زمان را از اين لامپ ها به همراه لامپ هاي آفتابي نيز شنيده است و در اين باره مي گويد: مستند علمي براي اين کار وجود ندارد، اما برخي از کارشناسان بر اين باورند که نور لامپ هاي آفتابي (رشته اي) تا حدودي اثرات منفي لامپ هاي مهتابي را خنثي مي کند که من در اين مورد نمي توانم اظهارنظر دقيق بکنم. اما اين نکته را درنظر داشته باشيد که استفاده از لامپ هاي کم مصرف رنگي به مراتب بهتر از لامپ هاي مهتابي با نور سفيد است.

اين کارشناس ارشد مدارهاي الکترونيکي تفاوتي بين لامپ هاي مهتابي با فرمت هاي (اشکال) مختلف قائل نيست و درباره اين سوال که چرا پيش از اين درباره مضرات لامپ هاي مهتابي سنتي(لوله اي) اين سخنان گفته نمي شد، مي گويد: لامپ هاي کم مصرف فعلي در حقيقت شکل تغيير يافته لامپ هاي مهتابي سنتي است اما به دليل گسترش استفاده از لامپ هاي مهتابي شکل دار، مضرات آن ها نيز به طور وسيع مطرح شده است.

«سعيد امين» بر اين باور است که بهترين شيوه استفاده از لامپ هاي کم مصرف استفاده از آن ها در اماکن عمومي و آن هم در ارتفاع بيش از ۴ متر از سطح زمين است تا هم استفاده کنندگان کمتر در معرض اين نور باشند(چون محل عمومي است و تردد در آن همواره جريان دارد) و هم فاصله لامپ ها تا زمين تا حدودي موجب استهلاک اشعه در فضا مي شود، بنابراين استفاده از اين لامپ ها در منازل، اماکن تجاري، بيمارستان ها و اماکني که به طور مداوم افراد در معرض اين نور قرار مي گيرند ، توصيه نمي شود.

مضر براي چشم

در کنار فوايد اقتصادي زياد اين لامپ ها، مضرات چشمي آن ها را نبايد از نظر دور داشت.

«شاهرخ ميلان» پزشک متخصص و جراح چشم نور لامپ هاي کم مصرف را زيان آور دانسته و مي گويد: براساس تحقيقات، استفاده از لامپ ها ي کم مصرف براي چشم مضر است و سبب تسريع در تشکيل آب مرواريد و کاهش شفافيت سفيدي چشم مي شود.

وي پيشنهاد مي کند: در صورتي که صنعتکاران ايراني محفظه هايي براي لامپ ها بسازند که روکشي از جنس مقاوم به اشعه ماوراي بنفش داشته باشد، تاثيرگذاري منفي اين لامپ ها بر روي چشم کاهش خواهد يافت.

دکتر «ميلان» با اشاره به اثرات زيان آور اشعه ماوراي بنفش منعکس شده بر روي پوست (بر اثر استفاده از لامپ هاي کم مصرف) به شبکه خبر مي گويد: اشعه ماوراي بنفش اين لامپ ها سبب بروز لکه هاي پوستي، کدورت پوست و حتي پيري زودرس پوست مي شود.

اين جراح و متخصص بيماري چشم با بيان اين که ساختمان داخلي اين لامپ ها از بخارات بسيار سمي جيوه تهيه شده است، يادآور مي شود اين لامپ ها از نظر زيست محيطي به شدت سمي است و حتي در جمع آوري لامپ هاي فرسوده نيز بايد تدابير جدي توسط سازمان هاي مربوطه انديشيده شود.

اما نتیجه گیری کلی شخصی من از مجموع مقالات ذکر شده :

با توجه به مطالب عنوان شده برایم شخصآ مسجل شده که لامپهای کم مصرف به دلیل تشعشعات uv بیش از حدشان در صورتی که طولانی مدت مورد استفاده قرار گیرند برای چشم و پوست می توانند مضرات بسیاری داشته باشند . بخار جیوه درون آنها هم در صورتی که بترکند و در صورت رعایت نکردن موارد احتیاطی می توانند خطرات جدی داشته باشند . از آنجا که به دلیل مصرف بالای لامپهای دیگر نمی توان به طور کامل لامپها را عوض کرد  بنابر این آنچه که برای لامپهای منزل و محل کار می توانید انجام دهید به این صورت است که محل هایی که حضور طولانی مدت در آن دارید مثلآ حال نشیمن که در هر شب چندین ساعت در آن به تماشای تلویزیون می پردازید یا اتاق بچه ها که مجبورند چند ساعت در آن به مطالعه بپردازند را از لامپهای معمولی رشته ای (پرمصرف) استفاده کنید که لزومی هم ندارد لامپهای خیلی قوی باشد مثلآ حال یا اتاق نشیمن که فقط برای دور هم بودن است و مطالعه ای در آن صورت نمی گیرد را می توان از یک لامپ 50  استفاده کرد و اتاق مطالعه در صورتی که از چراغ مطالعه استفاده نمی کنید را از لامپ قویتری استفاده کنید.
باقی مکانها، مثلآ پذیرایی که هرگاه میهمان بیاید چند ساعت در آن حضور دارید یا راهرو، دستشویی، حمام و مغازه یا محل کاری که مثلآ یکی دو ساعت به نور احتیاج دارد از نور لامپهای کم مصرف استفاده کنید.
در مورد لامپهای LED که جدیدتر است را در این پست نیاوردم و تحقیقات زیادی هم نداشتم اما به طور مختصر ظاهرآ از نظر شیمیایی (بخار جیوه) مشکلاتی مانند لامپهای کم مصرف فلوروسنتی ندارد اما نور آن گویا بی ضرر هم نیست اما به طور کلی بسیار کم مصرف است و نسبت به لامپهای کم مصرف فلورسنتی سالم تر است.